Μεξικό 1968: Η σφαγή του Τλατέλολκο

Τούτες τις ημέρες η Βραζιλία συγκλονίζεται από διαδηλώσεις ανθρώπων που πιστεύουν ότι η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου και των Ολυμπιακών Αγώνων στη χώρα τους είναι μία περιττή πολυτέλεια. Οι διαδηλώσεις δεν καλύπτονται εκτενώς από τα συστημικά ΜΜΕ αφού την ίδια ώρα βρίσκεται σε εξέλιξη το Κύπελλο Συνομοσπονδιών που δεν είναι τίποτα άλλο από το πρελούδιο των δύο άλλων μεγάλων διοργανώσεων. Καμία έκπληξη φυσικά. Διότι ανάλογης φύσης αδιαφορία τα ΜΜΕ είχαν δείξει και στην εξέγερση των Μεξικανών φοιτητών παραμονές των Ολυμπιακών Αγώνων του 1968 οι οποίες εν τέλει οδήγησαν στη σφαγή του Τλατέλολκο στις 2 Οκτωβρίου του ίδιου έτους όταν το κράτος του Μεξικού θέλησε να περάσει το μήνυμα ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα διεξαχθούν έστω και αν χρειαστεί να χυθεί αίμα. Πολύ αίμα.

Οι ρίζες και η αρχή της εξέγερσης

Το 1968 είναι το έτος της...διεθνούς αμφισβήτησης. Οι Τσεχοσλοβάκοι ξεσηκώνονται κατά της Σοβιετικής Ενωσης απαιτώντας ελευθερία, δημοκρατία και... λιγότερες εξαρτήσεις. Πρόκειται για την Ανοιξη της Πράγας. Στη Γαλλία οι φοιτητές κάνουν λόγο για "φαντασία στην εξουσία" και βγάζουν το στρατηγό Ντε Γκολ από τα στρατιωτικά του ρούχα στον παρισινό Μάη. Στις ΗΠΑ το αντιπολεμικό κίνημα φουντώνει και το πολιτικό κατεστημένο που έχει εμπλέξει τη χώρα στον αδιέξοδο πόλεμο του Βιετνάμ κλονίζεται.

Μέσα στο συγκεκριμένο διεθνές περιβάλλον, οι Μεξικανοί φοιτητές αλλά και οι μαθητές θεωρούν πρόκληση το γεγονός ότι η κυβέρνηση της χώρας τους βγάζει από τα κρατικά ταμεία το ποσό των 150 εκατομμυρίων δολαρίων (7,5 δις δολάρια με τις σημερινές ισοτιμίες) για να διοργανώσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968. Ουσιαστικά αυτό ήταν η κορυφή του παγόβουνου.

Το φοιτητικό κίνημα που οργανώνεται το καλοκαίρι του 1968 απαιτεί περισσότερη δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη, μόρφωση και δουλειά για όλους. Ολα αυτά στο Μεξικό της δεκαετίας του 60 κάθε άλλο παρά δεδομένα ήταν. Η χώρα τρέχει μεν με ταχείς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης αλλά η ανάπτυξη αυτή ούτε τη φτώχεια των μαζών περιορίζει ούτε περισσότερη δημοκρατία συνεπάγεται.

Το αντίθετο. Η κυβέρνηση του συντηρητικού δικηγόρου Γουστάβο Ντίας Ορντας περιορίζει τις ελευθερίες με χουντικού τύπου διατάξεις όπως η απαγόρευση των συγκεντρώσεων που περιλαμβάνουν περισσότερα από τρία άτομα, τις μαζικές φυλακίσεις αντιφρονούντων και φυσικά τη βία στους δρόμους από το φόβο και τρόμο του πληθυσμού, τους "γκραναδέρος", ειδικό σώμα της αστυνομίας με ειδίκευση στην καταστολή με όλα τα διαθέσιμα μέσα.

Το καλοκαίρι του 1968 στο Μεξικό οι φοιτητές και οι μαθητές συγκροτούν το Εθνικό Συμβούλιο Απεργίας και αρχίζουν να διεκδικούν με δυναμικό τρόπο αλλαγές σε όλα τα επίπεδα. Πάντα χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα το τεράστιο κόστος των επικείμενων Ολυμπιακών Αγώνων, το κίνημα απαιτεί την άρση της απαγόρευσης των συγκεντρώσεων, τη διάλυση των "γκραναδέρος", την απελευθέρωση των πολιτικών κρατούμενων, την παραίτηση του αρχηγού της αστυνομίας αλλά και τον εντοπισμό των ενόχων για το αιματοκύλισμα που έχει ήδη ξεκινήσει.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και το... success story του Ντίας

Το Μεξικό διεκδικούσε με...πάθος τους Ολυμπιακούς Αγώνες από το 1960. Απέτυχε δύο φορές αλλά η διοργάνωση του 1968 σήμανε τη δική του ώρα. Στη σχετική ψηφοφορία, η πόλη του Μεξικού παρουσιάζει έναν άρτιο φάκελο και υπερνικά πόλεις όπως το Ντιτρόιτ των ΗΠΑ και η Λιόν της Γαλλίας. Ετσι το Μεξικό γίνεται η πρώτη ισπανόφωνη χώρα που αναλαμβάνει να διοργανώσει το μεγαλύτερο αθλητικό γεγονός του πλανήτη. Λίγο αργότερα μάλιστα αναλαμβάνει και τη διοργάνωση του Μουντιάλ του 1970, κάτι που επαναλαμβάνεται τώρα με το Ρίο και τη Βραζιλία.

Η κυβέρνηση της χώρας επενδύει το σύνολο του πολιτικού της κεφαλαίου στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Θέλει να αποδείξει ότι το Μεξικό συγκαταλέγεται πλέον στις υπολογίσιμες δυνάμεις αυτού του πλανήτη, ότι είναι κράτος δυτικού τύπου που προσφέρει ασφάλεια και ευκαιρίες. Ο Γουστάβο Ντίας αντιλαμβάνεται ότι το μεγάλο αθλητικό πανηγύρι του 1968 είναι η μεγάλη ευκαιρία της χώρας του για την έξωθεν καλή μαρτυρία και τα δίνει όλα προκειμένου το Μεξικό να θυμίζει...εκκλησία τον Οκτώβριο του 1968.

Ο Μεξικανός πρόεδρος όμως δεν διαφοροποιεί τον τρόπο που πολιτεύεται. Στην αμφισβήτηση απαντά με βία. Και αν η βία δεν είναι αρκετή, η λύση είναι...ακόμη περισσότερη βία. Το success story του Μεξικού, που η οικονομία του παρουσιάζει ραγδαία ανάπτυξη, πρέπει να υπηρετηθεί με κάθε τρόπο και με κάθε κόστος. Και ο Ντίας γι΄αυτό δεν υπολογίζει τίποτα. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν πολιτικό που επιλέγει τακτικές αλά Μάργκαρετ Θάστερ, πολύ πριν η "σιδηρά κυρία" κάνει την εμφάνισή της στο πολιτικό προσκήνιο της Αγγλίας και του κόσμου. Εχθρεύεται τα συνδικάτα που δεν του είναι αρεστά, ενίοτε τα απαγορεύει κιόλας. Δείχνει άκαμπτος στις αποφάσεις του και αποφεύγει να δώσει λόγο για τις πράξεις του. Και τέλος, πιστεύει πολύ στη βίαιη καταστολή.

Η αλήθεια είναι ότι η φοιτητική εξέγερση αρχικά υποτιμάται από τις δυνάμεις της εξουσίας. Οταν όμως ο Ντίας αντιλαμβάνεται ότι κινδυνεύει το έργο της έξωθεν καλής μαρτυρίας, δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να το προστατεύσει με τον πιο ακραίο τρόπο. Χρησιμοποιεί λοιπόν τόσο το στρατό όσο και παραστρατιωτικές δυνάμεις για να επιβάλλει το πιστεύω του. Ο Ντίας ρισκάρει ξέροντας ότι πλέον οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι προ των πυλών.

Η μεγάλη σφαγή

Το καλοκαίρι το Μεξικό συγκλονίζεται από διαδηλώσεις. Ιδιαίτερα η πρωτεύουσα. Στις 23 Σεπτεμβρίου ένα μείγμα αστυνομικών και στρατιωτικών δυνάμεων επιχειρούν να καταλάβουν το Πολυτεχνείο της Πόλης του Μεξικού που βρίσκεται στα χέρια των φοιτητικών συλλόγων. Διαπιστώνουν γρήγορα ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς ακραία βία.

Υπάρχουν πηγές που αναφέρουν ότι οι φοιτητές, υποψιασμένοι για το τι πρόκειται να συμβεί, έχουν οπλιστεί με περίστροφα αλλά και βόμβες μολότοφ. Η άλλη πλευρά όμως διαθέτει το πάνω χέρι στη δύναμη πυρός. Ο στρατός χρησιμοποιεί ακόμα και....μπαζούκας και μετά από μία λυσσασμένη μάχη καταλαμβάνει τον πανεπιστημιακό χώρο. Ανεξάρτητες πηγές κάνουν λόγο για 15 νεκρούς, η κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι σκοτώθηκαν 4 άνθρωποι. Οπως και να έχει, η αιματοχυσία έχει αρχίσει.

Για τις 2 Οκτωβρίου, οι φοιτητικοί σύλλογοι προγραμματίζουν συγκέντρωση στην πλατεία Τρες Κουλτούρας στο Τλατέλολκο, μνημείο των Αζτέκων. Οι φοιτητές θέλουν να διαμαρτυρηθούν για τη βίαιη καταστολή αλλά και να ζητήσουν μεταρρυθμίσεις. Στη συγκέντρωση κυριαρχεί ένα σύνθημα: No queremos Olympiadas, queremos revolucion, δηλαδή, δεν θέλουμε Ολυμπιάδα, θέλουμε επανάσταση.

Το πλήθος που συγκεντρώνεται είναι ετερόκλητο. Υπάρχουν φυσικά φοιτητές αλλά και περαστικοί, γείτονες που έχουν έρθει με τα παιδιά τους αλλά και τουρίστες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε δέκα μόλις ημέρες πριν λάβει χώρα η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι πρώτες αποστολές έχουν ήδη πάρει θέση στο Ολυμπιακό Χωριό και οι πρώτοι δημοσιογράφοι ψάχνουν για θέματα σε μία πόλη που δείχνει να...κοχλάζει.

Ο αριθμός των ανθρώπων που παρακολουθούν τους φοιτητές να μιλούν από τον τρίτο όροφο του κτιρίου που βρίσκεται δίπλα στην πλατεία έχει, πλέον, αυξηθεί. Η Τρες Κουλτούρας είναι τώρα κατάμεστη. Και ο στρατός αναλαμβάνει δράση αδιαφορώντας για το γεγονός ότι έχει να κάνει με άοπλο και εν πολλοίς....ανυποψίαστο κόσμο.

Το σύνθημα για την επίθεση δίνεται από φωτοβολίδες που πέφτουν από τον ουρανό. Η προσοχή του πλήθους αποσπάται και οι πυροβολισμοί, τόσο από τα δύο ελικόπτερα που περιπολούν όσο και από επίγειες δυνάμεις, αρχίζουν. Ο κόσμος πανικοβάλλεται και οι φοιτητές αδίκως προσπαθούν να μεταδώσουν ψυχραιμία. Τα πυρά είναι καταιγιστικά και οι αυτόπτες μάρτυρες βλέπουν συνέχεια κορμιά να γαζώνονται από τις σφαίρες και να πέφτουν στο έδαφος. Επικρατεί πανδαιμόνιο.

Για χρόνια υπήρχε η φήμη ότι τα πρώτα πυρά έπεσαν από την πλευρά των φοιτητών. Το βιβλίο όμως της φημισμένης Μεξικανής συγγραφέα Ελενα Πονιάτοφκσα αποκαλύπτει ότι εκείνο το απόγευμα η προβοκάτσια δούλεψε θαυμάσια. Στο εν λόγω βιβλίο περιγράφεται το εξής φοβερό σκηνικό. Η Olympia Battalion, παραστρατιωτική οργάνωση που είχε δημιουργηθεί για την ασφάλεια των Ολυμπιακών Αγώνων και αποτελούνταν από επίλεκτους αστυνομικούς και στρατιωτικούς, διατάχθηκε να συλλάβει τους ηγέτες των φοιτητών. Πιο πριν μερικά μέλη της είχαν παρεισφρήσει μέσα στο πλήθος. Φορούσαν μάλιστα ένα άσπρο γάντι στο αριστερό χέρι τους για να ξεχωρίζουν από τον υπόλοιπο κόσμο. Ο λόγος προφανής.

Η έρευνα που διέταξε πολύ αργότερα, το 2002, ο τότε πρόεδρος του Μεξικού Βιθέντε Φοξ (που τερμάτισε μία κυριαρχία 70 ετών του κόμματος PRI) είναι αποκαλυπτική. Τη σφαγή την είχαν προκαλέσει μέλη της Οlympia Βattalion αλλά και μέλη της προεδρικής φρουράς που άνοιξαν πυρ μόνο και μόνο για να προκαλέσουν την αντίδραση του στρατού. Οι στρατιώτες απάντησαν έχοντας την εντύπωση ότι βάλλονται από φοιτητές και η σφαγή κατέστη αναπόφευκτη.

Επίσης, αρκετά χρόνια αργότερα αποκαλύφθηκε ότι το χεράκι τους είχαν βάλει και οι ΗΠΑ. Οι αρχές αποχαρακτήρισαν έγγραφα που είχαν χαρακτηριστεί απόρρητα και τα οποία περιλαμβάνονταν στο Εθνικό Αρχείο Εθνικής Ασφάλειας του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με τα έγγραφα, το Πεντάγωνο είχε αποστείλει στο Μεξικό, όπλα, ασυρμάτους και υλικό καταστολής διαδηλώσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης. Αλλωστε, πιο πριν, η CIA είχε φροντίσει να ενημερώσει το Πεντάγωνο ότι η κατάσταση στο Μεξικό ήταν έκρυθμη.

Ουδείς πληροφορήθηκε τον ακριβή αριθμό των θυμάτων. Οι πρώτες κυβερνητικές εκτιμήσεις έκαναν λόγο για 20 νεκρούς και εκατοντάδες συλληφθέντες. Ο αριθμός των νεκρών όμως κατά τα ξένα μέσα ήταν πολύ μεγαλύτερος. Ανταποκρίτρια της βρετανικής εφημερίδας "Guardian" που βρισκόταν στο Μεξικό τις ημέρες των γεγονότων, υπολόγισε τους νεκρούς σε περίπου 300. Για 300 νεκρούς μιλά και το βιβλίο της Πονιάτοφσκα η οποία έκανε επιτόπιο ρεπορτάζ αμέσως μετά τη σφαγή. Ελάχιστα όμως από τα σώματα βρέθηκαν. Οι αγνοούμενοι έως και σήμερα παραμένουν αγνοούμενοι.

Οι μαρτυρίες σοκάρουν

Ο Φλορένσιο Οσούνα ήταν ο επικεφαλής των φοιτητών στο τμήμα οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου της Πόλης του Μεξικού κατά την εξέγερση του 1968. Το απόγευμα της μεγάλης σφαγής της 2ας Οκτωβρίου ήταν ένας από τους τρεις φοιτητές που πρόλαβαν να μιλήσουν στο πλήθος πριν αρχίσει το μακελειό.

Ιδού τι θυμάται: " Οταν άρχισαν οι πυροβολισμοί γύρισα και κοίταξα τον κόσμο. Πήγαινε σαν κύμα από εδώ και από εκεί. Διαπίστωσα ότι ο τρίτος όροφος ήταν γεμάτος από ανθρώπους που όπως πληροφορήθηκα αργότερα άνηκαν στην Olympia Batallion. Οι περισσότεροι ήταν οπλισμένοι και άπαντες φορούσαν στο χέρι τους ένα άσπρο γάντι.

Μας διέταξαν να πέσουμε στο πάτωμα με τα χέρια πίσω. Ενας από αυτούς άρχισε να πυροβολεί αδιάκριτα στο πλήθος. Ημουν και εγώ οπλισμένος μετά από συμφωνία με τους συντρόφους μου. Εκείνη την ώρα ήθελα να απαλλαγώ από αυτό το όπλο. Ενημέρωσα σχετικά τους φρουρούς και ένας από αυτούς με χτύπησε με το όπλο μου στο στόμα. Αρχισα να αιμορραγώ. Στη συνέχεια μου έριξαν στο πρόσωπο νερό για να φύγουν τα αίματα. Δεν ήθελαν να φωτογραφηθώ με το αίμα στο πρόσωπο. Τελικά με κατηγόρησαν ότι είχα πάνω μου πολυβόλο όπλο πράγμα που δεν ήταν αλήθεια".

Ο Αγγλος δημοσιογράφος Ρόμπερτ Τρέβορ ήταν απεσταλμένος της "London Evening News" στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μεξικό. Βρέθηκε στην Τρες Κουλτούρας από καθαρή περιέργεια και βίωσε τη χειρότερη μέρα της ζωής του, όπως ο ίδιος την χαρακτήρισε.

Ας δούμε τι είπε 40 χρόνια αργότερα μιλώντας στο BBC: "Στην αρχή τα πράγματα ήταν πολύ ήσυχα. Ολοι άκουγαν τις ομιλίες των φοιτητών που καταφέρονταν κατά του προέδρου. Ζητούσαν καλύτερη στέγαση, καλύτερη μόρφωση και καλύτερη διατροφή. Ολα άλλαξαν όταν ακούστηκαν πυροβολισμοί από οροφές διπλανών κτιρίων. Ακριβώς τότε έφτασαν και τα ελικόπτερα και άρχισαν να βάλλουν εναντίον του πλήθους. Ο κόσμος τρομοκρατήθηκε. Τρέξαμε να φύγουμε από το σημείο και είδαμε στρατιώτες με πλήρη εξάρτυση αλλά και τεθωρακισμένα οχήματα. Το πλήθος είχε περικυκλωθεί. Από μπροστά πυροβολούσαν οι πεζοί στρατιώτες, πίσω τα ελικόπτερα. Δεν υπήρχε διαφυγή. Ηταν φρικτό.

Εγραψα ότι είδα στην εφημερίδα μου. Ανέφερα και το γεγονός ότι ο επικεφαλής της αστυνομίας της Πόλης του Μεξικό Λουίς Κουέτο έκανε λόγο μόλις για 25 νεκρούς. Ηξερα ότι έλεγε ψέματα. Είχα δει πολύ περισσότερους νεκρούς. Είδα την επόμενη μέρα μία γυναίκα να ρωτά επίμονα αστυνομικούς για το χαμένο της γιο. Εκείνοι της είπαν να φύγει και να πάψει να τους ενοχλεί. Δεν θα το ξεχάσω ποτέ".