O Μπαρτζώκας, ο Γκάντι και τα... αυτοκόλλητα

Ο Γιώργος Μπαρτζώκας αποχαιρέτισε τον Ολυμπιακό χρησιμοποιώντας τη σοφία του Μαχάτμα Γκάντι! Ή μήπως έτσι νομίζει;

Είναι μια από τις πιο γνωστές "σοφές" ρήσεις στον κόσμο. Έχει γίνει σύνθημα σε μπλουζάκια, σε τοίχους, status στο facebook, αυτοκόλλητο για το πίσω τζάμι του αυτοκινήτου, εσχάτως και δήλωση αποχαιρετισμού του Γιώργου Μπαρτζώκα: "Είναι κάποιες στιγμές που στη ζωή σου οφείλεις να γίνεσαι η αλλαγή που θέλεις να έρθει".

Έτσι ξεκινάει το κείμενο με το οποίο εξηγεί την απόφαση του να παραιτηθεί από τον πάγκο του Ολυμπιακού ο Έλληνας προπονητής. Πρόκειται για μια αναμφίβολα όμορφη φράση που στην εκτός μπασκετικού πλαισίου ύπαρξη της κυκλοφορεί ως εξής: "Γίνε εσύ η αλλαγή που θέλεις να δεις στον κόσμο". Και αποδίδεται στον Μαχάτμα Γκάντι. Ειδικά η αγγλική βερσιόν της "be the change you want to see in the world" έχει χρησιμοποιηθεί με χιλιάδες τρόπους. Και πάντα ή σχεδόν πάντα, κάτω από την κεντρική ιδέα μπαίνει η υπογραφή που δίνει το απαραίτητο κύρος: Γκάντι.

Η ιστορία με τη ζάχαρη

Όλα αυτά ωραία. Αν εξαιρέσεις τη σοβαρή πιθανότητα ο Γκάντι να μην είπε ποτέ τη συγκεκριμένη φράση.

Η ιστορία που κυκλοφορεί (σε διάφορες παραλλαγές) πάει κάπως έτσι: το 1930 μια μητέρα ήθελε να πείσει τον γιο της να σταματήσει να τρώει πολύ ζάχαρη. Αφού προσπάθησε με το καλό και με το άγριο, δίχως επιτυχία, αποφάσισε να τον πάει να δει τον Μαχάτμα Γκάντι. Χρειάστηκε να περπατήσουν μια μεγάλη και κουραστική απόσταση αλλά κάποτε έφτασαν. Η μητέρα είπε στον Γκάντι το πρόβλημα της κι εκείνος της ζήτησε να φύγει και να επιστρέψει μαζί με τον γιο της μετά από τρεις ημέρες. Η γυναίκα έκανε ακριβώς ό,τι είπε ο Δάσκαλος και παρά την κούραση και τις κακουχίες γύρισε ξανά στην προκαθορισμένη ώρα. Τότε ο Γκάντι κοίταξε το παιδί και του ζήτησε να κόψει την υπερβολική ζάχαρη προτού αποκτήσει πρόβλημα υγείας. Ο μικρός υποσχέθηκε να υπακούσει αλλά η μητέρα έδειξε μπερδεμένη: "Δάσκαλε", ρώτησε τον Γκάντι, "γιατί έπρεπε να φύγουμε και να ξαναρθούμε; Δεν μπορούσες να του πεις τα ίδια λόγια από την αρχή;". Ο Γκάντι την κοίταξε χαμογελαστός και της εξήγησε: "Την πρώτη μέρα δεν είχε τα προσόντα να του ζητήσω κάτι τέτοιο. Επειδή έτρωγα κι εγώ πολύ ζάχαρη. Καμιά φορά πρέπει να γίνεις εσύ η αλλαγή που θέλεις να δεις στον κόσμο".

Διαφημιστικό σλόγκαν

Μια παραβολή εντούτοις, στερείται ιστορικής ακρίβειας. Οπότε οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν πιθανότερο η βάση για την συγκεκριμένη παρεξήγηση να βρίσκεται στον 13ο τόμο του συγκεντρωμένου έργου του σπουδαίου Ινδού και στην παρακάτω αποστροφή: "Είμαστε καθρέφτης του κόσμου. Ότι υπάρχει υπάρχει γύρω μας, υπάρχει και στον εαυτό μας. Αν αλλάξεις τον εαυτό σου, τότε θα αλλάξουν και οι παράμετροι του κόσμου. Εάν αλλάξεις τον τρόπο σκέψης σου, τότε θα αλλάξουν οι ενέργειές σου, αλλά και το πώς αισθάνεσαι. Όσο αλλάζει ένας άνθρωπος, τόσο αλλάζει και η συμπεριφορά του κόσμου απέναντι του. Αυτό είναι το υπέρτατο μυστήριο και η πηγή της ευτυχίας" (The Collected Works of M. K. Gandhi, VOL 13, Κεφάλαιο 153, σελίδα 241).

Ίσως η ουσία να είναι η ίδια. Ωστόσο όταν βάζεις σε εισαγωγικά τα λόγια κάποιου, καλό θα ήταν να τα έχει πει κιόλας, όχι να τα έχει υπονοήσει. Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε μια απλοποίηση που μοιάζει να έχει γίνει από επαγγελματία διαφημιστή: Πήρε μια παράγραφο και την μετέτρεψε σε πιασάρικο σλόγκαν.

Και πολύ επιτυχημένο μάλιστα, αφού κυκλοφορεί για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες (έγινε για πρώτη φορά κάρτα στις ΗΠΑ, τη δεκαετία του 70’). Αν το είχε κατοχυρώσει κιόλας θα είχε βγάλει ένα σκασμό λεφτά. Αλλά όποιος κι αν ήταν δεν το έκανε. Ίσως επειδή διαφωνούσε με τον πλούτο και το εύκολο χρήμα. Κι έγινε η αλλαγή που ήθελε να δει στον κόσμο.

Ή ίσως να μην το σκέφτηκε και να πέθανε αλκοολικός από τη στεναχώρια, Δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Υ.Γ.: Ο εγγονός του Γκάντι, ο Αρούν, το 2001 σε συνέντευξη που έδωσε ισχυρίστηκε ότι άκουσε τον παππού του να λέει την φράση – trademark. Αλλά βέβαια σε εκείνο το χρονικό σημείο επρόκειτο για ρήση τόσο διάσημη ώστε η αλήθεια με την πραγματικότητα εύκολα θα μπορούσαν να μπερδευτούν. Μιλάμε άλλωστε για αναμνήσεις με απόσταση 50 ετών από το "γεγονός".

Y.Γ.2: Ο Μπαρτζώκας στο αντίο του, επέλεξε τα - υποτιθέμενα- λόγια του πιο γνωστού οπαδού της μη βίας στην ιστορία της ανθρωπότητας. Με όσα έγιναν γνωστά εκ των υστέρων για τα επεισόδια έξω από το ΣΕΦ το βράδυ της περασμένης Πέμπτης, αναρωτιέμαι αν η επιλογή του ήταν τυχαία ή συμβολική...