Πώς ο Άγιαξ διέσωσε την εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ

Είχα ακούσει μια ατάκα. Ήταν από εκείνες τις ατάκες που, όταν τις πρωτοακούς, δεν τους δίνεις ιδιαίτερη σημασία. Μπαίνουν στο μυαλό σου, τις πετάς βαριεστημένα στα σκονισμένα συρτάρια του εγκεφάλου σου. Οι περισσότερες από αυτές μένουν εκεί για πάντα. Κάποιες λίγες κάνουν μια επιστροφή, για να ανατρέξεις σε αυτές, όταν εσύ ο ίδιος έχεις αλλάξει. Η ατάκα ήταν ότι "το ποδόσφαιρο είναι το πιο σημαντικό από τα πιο ασήμαντα πράγματα της ζωής" και, παρά την απέχθειά μου στον αποφθεγματικό λόγο, τη βρίσκω πάρα πολύ ουσιαστική. Κι ας μη θυμάμαι ποιος την είπε.

Ο Άγιαξ δημιουργήθηκε ακριβώς στο γύρισμα του αιώνα, το 1900, σε μια γειτονιά του Άμστερνταμ και, παρότι κανείς θα φανταζόταν ότι από την πρώτη στιγμή λειτουργίας του, πρωταγωνιστούσε στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο, χρειάστηκε 18 χρόνια για να πάρει το πρώτο του πρωτάθλημα. Κατακτώντας τίτλους το 1918 και το 1919, στη συνέχεια πέρασε μια μακρά περίοδο κάμψης τη δεκαετία του 1920, για να γιγαντωθεί τη δεκαετία του '30 -λίγο πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο- παίρνοντας το ένα πρωτάθλημα μετά από το άλλο.

Την εποχή που έστηνε το brand του, το Άμστερνταμ ήταν μια πόλη στην οποία κατοικούσαν αμέσως πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο περίπου 120.000 Εβραίοι, που αποτελούσαν ένα μεγάλο ποσοστό (γύρω στο 12%) του συνολικού πληθυσμού της πόλης. Οι περισσότεροι από αυτούς ζούσαν στη γειτονιά του Jodenbuurt, την εβραϊκή συνοικία της πόλης (αυτό σημαίνει και το όνομά της), με ιστορία αιώνων. Δεν είναι τυχαίο ότι αποτελούσε πατρίδα του Μπαρούκ Σπινόζα και του Ρέμπραντ.

Με την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ και τη συνθηκολόγηση της Ολλανδίας στον πόλεμο, στο ισοπεδωμένο Άμστερνταμ σημειώνονται διώξεις απίστευτης βαρβαρότητας από τους ναζί κατακτητές, που άρχισαν με απαγορεύσεις προς τους Εβραίους και συνέχισαν με συλλήψεις και τελικά την εξόντωσή τους. Μέχρι το τέλος του πολέμου, από τον συνολικό πληθυσμό των Εβραίων του Άμστερνταμ επιβιώνει μόλις ένα 20%. Περισσότεροι από 100.000 χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Χίτλερ. Οι υπόλοιποι επιβίωσαν, επειδή κατάφεραν να ξεφύγουν. Στη σωτηρία αυτών των ανθρώπων, έμελε να παίξει σημαντικό ρόλο και ο Άγιαξ.

Το γήπεδό του ήταν πολύ λίγα χιλιόμετρα μακριά από το Jodenbuurt. Το ποδόσφαιρο αρχίζει να κυριαρχεί στην Ολλανδία και ο Άγιαξ -ήδη μια από τις πιο δημοφιλείς ομάδες της χώρας- προσελκύει όλους τους Ολλανδούς Εβραίους του Άμστερνταμ, οι οποίοι ενέταξαν ταυτοτικά στην καθημερινότητά τους την παρακολούθηση των κυριακάτικων παιχνιδιών της ομάδας. Το γήπεδο έγινε ένα μέρος συνάντησης της κοινότητας. Ένας Εβραίος έβρισκε ασφάλεια στο δίκτυο του Άγιαξ.

Αυτοί οι δεσμοί της ομάδας του Άγιαξ με την εβραϊκή κοινότητα ενισχύονται, ώστε το 1938, όταν οι παίκτες της αυστριακής Αντμίρα Βιέννης χαιρετούν ναζιστικά μέσα στον αγωνιστικό χώρο, δέχονται σφοδρές αποδοκιμασίες από όλο το γήπεδο. O Άγιαξ δεν ήταν εβραϊκή ομάδα, όμως ήταν μέρος ενός δικτύου συνύπαρξης του εβραϊκού με τον υπόλοιπο πληθυσμό του Άμστερνταμ, μια σχέση που διαφάνηκε εξάλλου στην περίφημη απεργία του Φεβρουαρίου. Επρόκειτο για μια γενική απεργία που έγινε στη γερμανοκρατούμενη Ολλανδία προς υπεράσπιση του διωκόμενου εβραϊκού πληθυσμού. Η θεωρούμενη πρώτη αντίδραση εις βάρος των ναζί κατακτητών, σε όλη την Ευρώπη.

Αυτή η πανέμορφη ιστορία αρμονικής συμβίωσης είχε πολλές φορές ως επίκεντρο τoν Άγιαξ. Όπως λέει και ένας Εβραίος επιζών "ο πατέρας μάς πήγαινε στο γήπεδο του Άγιαξ για εκπαιδευτικούς σκοπούς, ήταν ένα μέρος όπου νιώθαμε Ολλανδοί πολίτες". Η καθημερινή συναναστροφή έφερε στενές ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες δεν διαλύθηκαν στα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής. Ένας Ολλανδός προτεστάντης συναντούσε τον Εβραίο συμπολίτη του στην αγορά, στη δουλειά, στον δρόμο και τελικά στις ξύλινες κερκίδες του γηπέδου του Άγιαξ.

Ο Κuki Krol, πατέρας του σπουδαίου Ruud Krol, υπήρξε αρκετά δημοφιλής παίκτης του Άγιαξ, παρότι δεν έφτασε ποτέ στα επίπεδα του γιου του. Αυτός ήταν που μαζί με τον κορυφαίο διαιτητή Leo Horn έστησαν μια ομάδα σωτηρίας του διωκόμενου εβραϊκού πληθυσμού, αξιοποιώντας και τα δίκτυα του Άγιαξ. Πολλοί Εβραίοι του Άμστερνταμ μπόρεσαν να σωθούν χάρη σε αυτά τα δίκτυα και σε αυτήν την ομάδα 10 ατόμων που δρούσε στην απόλυτη παρανομία, έκανε στρατιωτικές ενέργειες αντίστασης στον κατακτητή και κυρίως έβρισκε κρυψώνες για τους Εβραίους της πόλης, την ίδια στιγμή που μεγαλύτερα δίκτυα ανθρώπων βοηθούσαν στη σίτιση και στις βασικές ανάγκες.

Τα δίκτυα αυτά ήταν ζωντανά σε όλη τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.  Όταν αυτός τελείωσε, η γειτονιά των Εβραίων ήταν ένας σωρός ερειπίων και ελάχιστοι είχαν επιβιώσει. Οι προπολεμικές εβραϊκές ομάδες σταμάτησαν να υπάρχουν. Πλέον, τα παιδιά των επιζώντων Εβραίων του Άμστερνταμ που ήθελαν να ασχοληθούν με το ποδόσφαιρο, είχαν μόνο μια επιλογή: τον Άγιαξ.

Ταλαντούχοι ποδοσφαιριστές, προερχόμενοι από την εβραϊκή κοινότητα, αρχίζουν να ξεπηδούν στον Άγιαξ. O Sjaak Swart έπαιξε 596 παιχνίδια με τη φανέλα της ομάδας και ο Bennie Muller έγινε αρχηγός του Άγιαξ και της Ολλανδίας, μαζί και ο λατρεμένος φυσιοθεραπευτής της ομάδας, Salo Muller. Και οι 3 μεγάλωσαν στην αποκλεισμένη συνοικία του Άμστερνταμ. Ταυτόχρονα, η ομάδα αρχίζει να υποστηρίζεται και από κεφάλαια επιχειρηματιών της κοινότητας. Ο πρόεδρος του Άγιαξ τη δεκαετία του '60, Jaap van Praag, είχε χάσει την οικογένειά του από τους ναζί, τη στιγμή που ο ίδιος είχε επιβιώσει χάρη στο δίκτυο αντίστασης του Άγιαξ, στο σπίτι θείου ενός από τους ποδοσφαιριστές της ομάδας. Έγινε πρόεδρος το 1964, χρονιά που έκανε την πρώτη εμφάνισή του στην ομάδα ο Johan Cruyff.

Ήταν μόνο η αρχή για τη μετέπειτα καθολική επικράτηση του ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου. Δύο από τις σπουδαιότερες ομάδες όλων των εποχών, η Ολλανδία και ο Άγιαξ της δεκαετίας του '70, χτίστηκαν πάνω στα ερείπια της διαλυμένης από τους ναζί εβραϊκής συνοικίας και στα δίκτυα αντίστασης στον κατακτητή. Το ποδόσφαιρο έγινε πραγματικά σημαντικό κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα ζήτημα ζωής και θανάτου. Και αργότερα, όταν πια όλα είχαν τελειώσει, αυτό το έκτακτο ξεπήδημα από το "πιο σημαντικό από τα ασήμαντα πράγματα", γέννησε μια σπουδαία ομάδα που σάρωσε τα πάντα στο πέρασμά της. Γέννησε, όμως, και μια σπουδαία ιστορία αλληλεγγύης.

Ακόμα κι αν υπήρχαν άνθρωποι του Άγιαξ -δεν είναι όλα άσπρα μαύρα σε αυτήν τη ζωή- που συνεργάστηκαν με τον κατακτητή, αυτές οι ιστορίες αλληλεγγύης έστησαν αυτό που είναι σήμερα ο σύλλογος. Μια ομάδα που στηρίζεται στα δίκτυα ανθρώπων. Μια ομάδα που δημιουργεί. Μια ομάδα με οπαδούς που φωνάζουν περήφανα ότι είναι Εβραίοι, όταν οι αντίπαλοι τους πικαρούν γι' αυτό. Κι ας μην είναι. Δεν έχει απολύτως καμία σημασία.

(για περισσότερα δείτε και στο 'Η Σβάστικα στο Γήπεδο' του Giovanni A. Cerutti και 'Ajax, the Dutch, the War' του Simon Kuper)

Ο Άγιαξ σίγουρα δεν είναι. Όμως, ποια είναι η πιο αποτυχημένη ομάδα του φετινού Champions League; Το Pod-όσφαιρο απαντάει.